1300 zł dla każdego – bezwarunkowy dochód podstawowy w Polsce

Comiesięczna wypłata świadczenia w wysokości 1300 zł dla każdego pełnoletniego Polaka. Tak miałby wyglądać bezwarunkowy dochód podstawowy (BDP), nad którego projektem od kilkunastu miesięcy pracuje rząd. W najbliższym czasie ma ruszyć pilotażowa wersja programu w jednym z województw.

Bezwarunkowy dochód podstawowy – założenia

Jak czytamy w opracowaniu tematycznym bezwarunkowego dochodu podstawowego przygotowanego przez Biuro Analiz, Dokumentacji i Korespondencji Senatu RP¹ program ten miałby realizować kilka celów, m.in.:

• Zapewniać wszystkim podstawowe środki finansowe do życia.
• Ograniczyć biurokrację i koszty związane z obsługą innych świadczeń socjalnych.
• Zmniejszyć różnice między bogatszymi i biedniejszymi środowiskami w Polsce.
• Uniezależnić otrzymywanie gwarantowanego świadczenia od ewentualnych zarobków.

Świadczenie miałoby charakter uniwersalny, co oznacza, że otrzymywałby je każdy pełnoletni bez względu na status cywilny, społeczny czy aktywność zawodową. Co ważne, BDP byłby też świadczeniem indywidualnym. Tym samym otrzymywałby je każdy pełnoletni członek danego gospodarstwa domowego.

Bezwarunkowy dochód podstawowy – co z innymi świadczeniami socjalnymi?

Jednym z celów wprowadzenia bezwarunkowego dochodu podstawowego jest ograniczenie biurokracji i kosztów związanych z aktualną obsługą świadczeń socjalnych. Czy to oznacza, że wprowadzenie BDP w życie byłoby równoznaczne z likwidacją innych świadczeń, z których obecnie korzystają Polacy?

Jak czytamy na stronie Polskiej Sieci Dochodu Podstawowego, która będzie odpowiedzialna za realizację pilotażowego programu w Polsce, wprowadzenie BDP miałoby wyeliminować potrzebę świadczeń pomocowych². Przypomnijmy, że należą do nich nie tylko zasiłki dla bezrobotnych, ale również zasiłki rodzinne, świadczenia rodzicielskie i wychowawcze czy różnego rodzaju dodatki, np. mieszkaniowe czy energetyczne.

Bezwarunkowy dochód podstawowy na świecie

Idea BDP nie jest pomysłem nowym. Jej źródeł upatruje się w dziele Utopia T. More’a (1516 r.) oraz w pracy Sprawiedliwość agrarna T. Paine’a (1797 r.). Obie publikacje dotyczyły zapewnienia dochodu minimum każdemu człowiekowi, któremu należy się – jako globalnemu współwłaścicielowi Ziemi – ułamek dóbr naturalnych.

I chociaż pomysł gwarantowanego dochodu minimalnego rzeczywiście wydaje się niektórym być utopijny, część państw przetestowała to rozwiązanie.

W Hiszpanii BDP został wprowadzony dwa lata temu. Jednak od tego czasu zmodyfikowano jego zasady: świadczenie otrzymują jedynie najbiedniejsi obywatele. Wysokość BDP jest także zróżnicowana i waha się od 462 do 1015 euro.

W latach 2017-2018 Finlandia przeprowadziła eksperyment dotyczący wprowadzenia uniwersalnego dochodu podstawowego. Program objął 2 tys. osób, które zostały wybrane losowo. I chociaż wypłata uniwersalnego dochodu podstawowego pozytywnie przełożyła się na poprawę zdrowia i niewielkie zwiększenie zatrudnienia wśród osób go otrzymujących, finlandzki rząd nie zdecydował się na wprowadzenie tego rozwiązania na stałe.

Na pilotażowy program BDP zdecydowały się również Niemcy, gdzie świadczenie będzie wypłacane przez 3 lata. Eksperyment obejmuje jednak tylko 120 osób, które będą otrzymywać 1200 euro co miesiąc.

Bezwarunkowy dochód podstawowy w Polsce tylko dla wybranych

BDP w wersji pilotażowej ma być też realizowany w Polsce. Jednak ten obejmie jedynie mieszkańców gmin Warmii i Mazur zlokalizowanych przy granicy z Rosją. Powodem takiej decyzji jest słaba kondycja tego rejonu pod względem dochodów oraz aktywności zawodowej, jak tez wysoki poziom ubóstwa oraz bezrobocia. Program pilotażowy przeprowadzi Stowarzyszenie Warmińsko-Mazurskiego Gmin Pogranicza wraz z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W ramach pilotażu programem objętych będzie od 5 tys. do 31 tys. osób z wyżej wymienionych terenów, a BDP ma być wypłacany przez 2 lata. Wnioski, jakie przyniesie realizacja programu pilotażowego, mają być pomocą w podjęciu decyzji przez rząd czy wprowadzić BDP na stałe na terenie całego kraju.

Bezwarunkowy dochód podstawowy – co na to Polacy?

W minionym roku Polski Instytut Ekonomiczny zapytał o BDP Polaków. Granica między zwolennikami a przeciwnikami tego rozwiązania jest bardzo cienka. 51 proc. z nas popiera wprowadzenie BDP w Polsce (24 proc. odpowiedzi „zdecydowanie za” i 27 proc. odpowiedzi „raczej za”). Niewiele mniej – 49 proc. Polaków – jest przeciwnych temu pomysłowi (24 proc. odpowiedzi „zdecydowanie przeciw” i 25 proc. odpowiedzi „raczej przeciw”³).

Co ciekawe, zagwarantowanie otrzymywania BDP nie skłoniłoby 73 proc. Polaków do rezygnacji z pracy zarobkowej (co jest jedną z głównych obaw przeciwników tego rozwiązania).

Bezwarunkowy dochód podstawowy – koszty

Ważną kwestią w kontekście ewentualnego wprowadzenia BDP w Polsce na stałe jest źródło finansowania programu. Wprawdzie BDP zastąpiłby świadczenia pomocowe. Jak jednak wskazują szacunki Polskiego Instytutu Ekonomicznego roczna wartość wydatków na świadczenia dla rodzin i dzieci w 2018 r. wyniosła jedynie 54 mld zł. Biorąc pod uwagę, że oszacowana wartość rocznego kosztu BDP w wysokości 1200 zł/m-c dla osób w wieku produkcyjnym oraz 600 zł/m-c dla osób w wieku poprodukcyjnym wynosi 376 mld zł, różnica między tymi kwotami jest kolosalna⁴.

Pomysłów na inne źródła finansowania programu jest wiele, m.in.:

• likwidacja świadczeń emerytalnych i rentowych,
• zwiększenie podatków,
• wzrost zadłużenia państwa.

Pytanie, jakie się pojawia, to czy w obecnych czasach gospodarczego kryzysu i szalejącej inflacji jest miejsce na eksperymentowanie z podobnymi, jakby nie było, kosztownymi rozwiązaniami. Jak pokazują przykłady innych krajów, nie ma jednoznacznej odpowiedzi na temat rewolucyjnego, pozytywnego wpływu dochodu podstawowego na życie społeczne.

Przypisy:

1 – Biuro Analiz, Dokumentacji i Korespondencji Senatu RP, Bezwarunkowy dochód podstawowy (https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/164/plik/ot-667.pdf)

2 – Polska Sieć Dochodu Podstawowego, Najczęściej zadawane pytania (https://www.dochodpodstawowy.pl/faq#h.cw5frzypg014)

3, 4 – PIE, Bezwarunkowy Dochód Podstawowy. Nowy pomysł na opiekuńcze państwo? (https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2021/02/PIE-Raport_Bezwarunkowy-dochod-ostateczny_v.5-red..pdf)