IKE i IKZE – zabezpiecz przyszłość swoją i swoich dzieci

Indywidualne Konto Emerytalne (IKE) i Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE) to wprowadzone dziesięć lat temu programy służące do budowania oszczędności na emeryturę. Poprzez ulgi podatkowe państwo zachęca Polaków do zadbania o swój finansowy byt po zakończeniu pracy zawodowej, ponieważ świadczenia z ZUS-u są i będą bardzo niskie. Nie każdy jednak wie, że IKE i IKZE to świetny sposób na zabezpieczenie przyszłości dzieci, ponieważ oprócz tego, że środki są dziedziczone, dodatkowo są zwolnione z podatku.

Oba programy służą podobnemu celowi, jakim jest systematyczne odkładnie kapitału na starość, mają też kilka innych cech wspólnych:

• limity kwot, które można wpłacić w ciągu roku,
• możliwość wcześniejszej wypłaty środków,
• preferencje podatkowe.

Jednak różnic jest na tyle dużo, że IKE i IKZE należy scharakteryzować osobno. W tym miejscu warto jednak zaznaczyć, że nie trzeba wybierać pomiędzy jednym a drugim programem, ponieważ można po prostu założyć oba rachunki – nie ma żadnych przeszkód, by korzystać z obu naraz.

IKE – Indywidualne Konto Emerytalne

IKE to rachunek oszczędnościowy inwestycyjny lub maklerski, służący do oszczędzania z myślą o emeryturze. Co to znaczy:

• będziesz otrzymywać oprocentowanie od wpłaconej kwoty tak jak na koncie oszczędnościowym,
• wpłacone pieniądze zostaną ulokowane w wybrane przez Ciebie fundusze inwestycyjne,
• będzie to rachunek maklerski, w ramach którego samodzielnie możesz kupować akcje lub inne instrumenty dostępne w danym domu maklerskim.

IKE można założyć również swoim dzieciom, już od 16. roku życia, jednak w przypadku osób od 16. do 18. roku życia:

• wpłaty możliwe są wyłącznie w tych latach, w których osiągnięto dochody z pracy, wykonywanej na podstawie umowy o pracę,
• wpłaty nie mogą przekroczyć dochodów osiągniętych z tytułu umowy o pracę.

Ile pieniędzy można maksymalnie wpłacić na IKE?

Jedną z najważniejszych cech IKE jest to, że obowiązuje roczny limit w wysokości 300% prognozowanego na dany rok przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Limit ten podawany jest zawsze w końcówce roku poprzedzającego. W 2022 roku limit ten wynosi 17 766 zł.

Nie trzeba tej kwoty wpłacać od razu w całości ani w konkretnych odstępach czasu, na przykład co miesiąc. Jeśli akurat masz inne wydatki w danym roku, możesz w ogóle nie dokonywać wpłat na IKE. Jeśli jednak wpłacisz więcej, niż wynosi górny limit na dany rok, nadwyżka zostanie zwrócona (najczęściej na Twoje konto bankowe).

Jak Indywidualne Konto Emerytalne zmniejsza płacone podatki?

W Polsce zysk z inwestycji i oszczędności jest opodatkowany tak zwanym podatkiem Belki. Podatek od zysków kapitałowych, bo tak brzmi jego właściwa nazwa, wynosi 19% i dotyczy zarówno odsetek wypracowanych na koncie oszczędnościowym, jak i zysków z inwestycji w akcje czy obligacje.

Zyski osiągnięte w ramach IKE są zwolnione z tego podatku, co oznacza, że wspomniane wcześniej 19% zostaje na koncie i dalej pracuje. Jest to naprawdę istotne, ponieważ kwota zaoszczędzona na podatku po prostu jest inwestowana dalej.

Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku wypłaty pieniędzy wcześniej, niż określono w ustawie (piszemy o tym poniżej), trzeba będzie odprowadzić cały należny podatek – zwolnienie z niego zadziała zatem tylko dla środków faktycznie trzymanych do późnych lat. Jednak nawet w przypadku konieczności wycofania kapitału przed osiągnięciem wymaganego wieku, i tak sporo zyskasz. Nie będziesz bowiem płacić 19-procentowego podatku od zysków osiągniętych w czasie trwania inwestycji, lecz dopiero na samym końcu.

Oprócz tego, aby uzyskać zwolnienie z podatku Belki, należy:

• dokonywać wpłat na IKE w co najmniej 5 dowolnych latach, lub
• dokonać wpłaty ponad połowy wartości wszystkich wpłat na IKE nie później, niż na 5 lat przed dniem złożenia wniosku o dokonanie wypłaty.

Wypłata pieniędzy z IKE – kiedy na jakich warunkach?

Środki z IKE można wycofać zawsze, w części lub w całości. Jednak aby skorzystać z wspomnianego wyżej zwolnienia z podatku od zysków kapitałowych, należy poczekać do ukończenia 60. roku życia, lub dla osób uprawnionych do wcześniejszej emerytury, do ukończenia 55. roku życia. Po osiągnięciu wieku granicznego, można złożyć wniosek o wypłatę zgromadzonych środków w całości lub w określonych ratach.

Pieniądze na IKE w przypadku śmierci posiadacza

Jako posiadacz IKE możesz wskazać osobę lub osoby, które po Twojej śmierci otrzymają zgromadzony kapitał. Jeśli tego nie zrobisz, otrzymają je spadkobiercy na ogólnych zasadach dziedziczenia. Osoba, która w ten sposób odziedziczy oszczędności zgromadzone na IKE, czyli na przykład Twoje dziecko, może je wypłacić albo przenieść na swoje własne IKE. Co istotne, w obu przypadkach środki te zwolnione są zarówno z podatku Belki, jak i z podatku od spadków i darowizn.

IKZE – Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego

IKZE to konto w formie rachunku oszczędnościowego lub inwestycyjnego, czyli nie różni się pod tym względem od IKE. Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego daje jednak możliwość odliczenia wpłat od dochodu w bieżącym roku podatkowym, a tym samym obniżyć należny PIT.

Limit wpłat na IKZE

Roczny limit wpłat na IKZE jest niższy niż w przypadku IKE i wynosi 120% przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego, lub 180% dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. W 2022 roku jest to odpowiednio 7106,40 zł lub 10659,60 zł.

Tak samo jak w przypadku IKE, nie ma ustawowych wymogów co do minimalnej wpłaty w roku lub konieczności dokonywania regularnych wpłat.

IKZE – korzyści podatkowe

Obniżka płaconego podatku dochodowego to poza rocznym limitem wpłat druga najważniejsza różnica pomiędzy IKE a IKZE.

Po pierwsze, zyski osiągnięte w ramach IKZE, tak samo jak w przypadku IKE, są zwolnione z 19-procentowego podatku Belki (podatku od zysków kapitałowych).

Po drugie, całość wpłat na IKZE dokonanych w ciągu roku można odliczyć od dochodu w rocznym zeznaniu PIT.

Jak to działa? W formularzu PIT podajemy sumę wpłaconych środków i kwota ta pomniejsza nasz dochód, który podlega opodatkowaniu. Czyli jeśli zarobisz w ciągu roku 80000 zł, a na IKZE wpłacisz 7000 zł, to zapłacisz podatek w wysokości takiej, jakbyś zarobił(a) 73000 zł.

Po trzecie, środki zgromadzone na IKZE podlegają opodatkowaniu w momencie ich wypłaty:

• wypłata pieniędzy po ukończeniu 65. roku życia podlega opodatkowaniu w wysokości 10% (czyli niższemu niż podatek Belki lub podatek PIT),
• wcześniejsza likwidacja IKZE podlega opodatkowaniu na zasadach ogólnych, czyli według stawki podatku dochodowego (PIT).

Wypłata pieniędzy z IKZE – kiedy i na jakich warunkach?

Zgromadzony przez siebie kapitał można wycofać z IKZE zawsze, jednak aby wykorzystać ulgę podatkową, należy zaczekać do ukończenia 65. roku życia (czyli dłużej niż w przypadku IKE).

W przypadku wycofania kapitału przed osiągnięciem wymaganego wieku, niestety trzeba będzie odprowadzić należny podatek – czyli wypłaconą kwotę wykazać w rocznym zeznaniu PIT. W ten sposób „oddaje się” państwu dotychczas otrzymane ulgi. Oprócz tego, w odróżnieniu od IKE, środków z IKZE nie można wycofać w części, tylko zawsze w całości.

Pieniądze na IKZE a śmierć posiadacza

Kapitał zgromadzony na IKZE także podlega dziedziczeniu, a spadkobiercy muszą zapłacić 10% podatek, tak jak w przypadku planowanej wypłaty przez zmarłego posiadacza. Jednak kwota w ten sposób odziedziczona jest zwolniona z innego podatku – od spadków i darowizn.

Ile kosztuje prowadzenie IKE i IKZE?

Samo założenie i prowadzenie IKE lub IKZE może być płatne, ale wiele banków nie pobiera takich opłat. Jeśli jednak wybierzesz wariant inwestycyjny, prawie na pewno pojawią się prowizje za kupno lub sprzedaż akcji lub jednostek funduszy.

Inwestując w fundusze trzeba także liczyć się z tym, że każdy z nich pobiera opłatę za zarządzanie, różną w zależności od instytucji jak i rodzaju funduszu. Zazwyczaj jest to pewien procent w skali roku od zainwestowanych środków i opłata ta często jest po prostu wliczona w cenę jednostki funduszu (pomniejsza jej codzienną wartość).

Gdzie można założyć IKE lub IKZE?

Oba programy mogą być prowadzone przez uprawnione instytucje, którymi są:

• banki,
• towarzystwa ubezpieczeniowe,
• domy i biura maklerskie,
• fundusze inwestycyjne.

Niektóre banki oferują IKE lub IKZE, które tak naprawdę prowadzone są przez towarzystwa ubezpieczeniowe.

Przeniesienie IKE i IKZE do innego banku

Jeśli konto IKE lub IKZE w danej instytucji nie spełnia Twoich oczekiwań, możesz je przenieść. Można mieć tylko jedno IKE i jedno IKZE, ale wybór firmy, w której się je założy, nie jest ostateczny. Taki transfer nie powoduje także konieczności zapłaty podatku od dotychczas osiągniętych zysków.

Jednak prawo zezwala instytucjom pobierać dodatkowe opłaty za przeniesienie środków do innej instytucji, w czasie krótszym niż rok od zawarcia poprzedniej umowy o prowadzenie IKE lub IKZE. Przed podjęciem decyzji o zmianie trzeba więc upewnić się, że taka prowizja nie zostanie pobrana.

Czy można stracić pieniądze zgromadzone na IKE lub IKZE?

Inwestowanie zawsze wiąże się z ryzykiem i utratą części lub całości kapitału, dlatego niestety możliwe jest poniesienie straty w sytuacji, gdy wybierzesz IKE lub IKZE w wariancie rachunku inwestycyjnego.

Fundusze, które wybierzesz mogą tracić na wartości podczas złej koniunktury. Jeśli samodzielnie wybierasz akcje lub inne instrumenty giełdowe, one również mogą przynieść stratę.

Trzeba pamiętać, że gwarancją Bankowego Funduszu Gwarancyjnego objęte są IKE i IKZE w formie rachunków oszczędnościowych prowadzonych przez banki – w razie scenariusza upadku banku z BFG odzyskamy kwotę do równowartości 100 tys. euro. Gwarancji takiej nie posiadają konta emerytalne w ramach których kupujemy akcje bądź jednostki funduszy inwestycyjnych.

Posiadanie IKE lub IKZE niesie niewątpliwe korzyści – po pierwsze buduje kapitał na starość, który możesz bez przeszkód przekazać swoim dzieciom, po drugie daje duże oszczędności podatkowe. Należy jednak pamiętać o wyborze odpowiedniej formy programu, to znaczy jeśli nie akceptujesz ryzyka, znacznie lepsze będzie dla Ciebie potencjalnie mniej zyskowne, ale bezpieczne, IKE/IKZE w formie konta oszczędnościowego.